Адносіны Беларусі з краінамі Афрыкі

Эканамічная дзейнасць Беларусі ў Афрыцы.

Рэспубліка Беларусь ажыццяўляе палітычнае, эканамічнае, ваеннае супрацоўніцтва з краінамі Афрыкі.

Гісторыя

1990-я і 2000-я

Беларусь самастойна пачала працаваць тут у пачатку 1990-х. Адным з асноўных напрамкаў стаў продаж узбраенняў. Па выніках 1996—2000 гадоў рэспубліка трапіла ў першую дзясятку сусветных экспарцёраў зброі. Акрамя таго, дзяржава яшчэ з часоў урада Вячаслава Кебіча спрабавала стварыць у рэгіёне сумеснае з афрыканцамі прадпрыемства па здабычы карысных выкапняў (напрыклад, у Судане і Танзаніі). Аднак гэта ні да чаго не прывяло.

Афрыканскі рэгіён прыцягваў Беларусь у сферах сельскай гаспадаркі і харчавання. Асаблівыя надзеі ўскладаліся на экспарт малочнай і мясной прадукцыі, тым больш што трэба было дыверсіфікаваць рынкі збыту. Як лічыў намеснік міністра замежных спраў Валянцін Рыбакоў, узмацніць эканамічныя пазіцыі рэспублікі на кантыненце магло б пашырэнне там сеткі дыппрадстаўніцтваў.

Эканамічныя адносіны Беларусі з афрыканскімі дзяржавамі па выніках 2007 года паказалі найбольшыя тэмпы развіцця сярод іншых кантынентаў. Так, аб’ёмы знешняга гандлю таварамі ўзраслі з 2006 па 2007 на 37,8%. Пры гэтым неабходна адзначыць, што іх рост ажыццяўляўся, перш за ўсё, за кошт росту экспарту, а не імпарту, што спрыяла пастаўленай задачы выхаду з часам на станоўчае гандлёвае сальда ў гандлі Беларусі з краінамі свету. Так, экспарт за 2007 год вырас адразу на 44, 2%, дасягнуўшы лічбы ў 155,4 млн, а імпарт узрос толькі на 22,8%, склаўшы 56,6 млн. Агульны тавараабарот перавысіў 212 млн. Найбуйнейшымі гандлёвымі партнёрамі Беларусі ў Афрыцы па выніках года сталі Егіпет, Судан, Марока, ПАР, Гана, Кот-д’Івуар і Эрытрэя.

2010-я

Беларускі грузавік МАЗ-6501 у Гане, 2015 год

У сярэдзіне 2010-х адной з галоўных надзей Мінска ў рэгіёне стаў Судан. Пастаўкі ў краіну сталі імкліва расці з пачатку дзесяцігоддзя, дасягнуўшы свайго піку ў 2013 годзе ($70,7 млн).

У той жа сярэдзіне 2010-х беларускія ўлады ў першы раз паспрабавалі зрабіць стратэгічнай задачай і маштабаваць экспансію айчынных бізнесаў на кантынент. Да гэтага ініцыятыўнасць прыватнікаў абмежавалася адкрыццём даччыных прадпрыемстваў дыстрыбутарам IT-прадуктаў ASBISc Enterprises, пастаўкамі і сэрвісам БелАЗаў у Замбіі і Намібіі і з’яўленнем у кейптаўнскім Mainstream Shopping Centre франчайзінгавай крамы Milavitsa. У Александрыі створаны зборны пункт з удзелам МТЗ. «Белшына» засноўвала гандлёвыя і сэрвісныя кампаніі ў Паўднёвай Афрыцы і Гане.

Аб’ём экспарту па 24 ключавых партнёрах краіны рэгіёну ў лепшыя часы ненашмат перавышаў 300 млн USD, а імпарт за 2011—2016 гады амаль падвоіўся (у 2011-м — 316,7 млн і 106,3 млн USD адпаведна, у 2012-м — 270,4 млн і 133 млн, у 2014-м — 314,5 і 119,4 млн, у 2015-м — 304,9 і 278,6 млн, а ў 2016-м — 226,7 млн і 249,9 млн адпаведна).

У 2017 годзе, як адзначылі СМІ, афрыканская тэма ўсё часцей гучала ў прамовах кіраўніка беларускай дзяржавы, які ў пачатку года наведаў Егіпет і Судан. Летам у Мінску прайшоў першы беларуска-афрыканскі эканамічны форум. Было падпісана крэдытнае пагадненне, па якім Афрыканскі экспартна-імпартны банк (Афрэксімбанк) выдаў 150 млн долараў на закупку мясцовымі кампаніямі прадукцыі ў рэспубліцы.

Інтэрнэт-газета «Заўтра тваёй краіны», прааналізаваўшы статыстычныя даныя за першае паўгоддзе, у ліку месцаў, куды «рыхтуецца экспансія Беларусі», назвала Нігерыю, Кенію, Анголу і Гвінея-Бісау. Галоўны прарыў у гандлёвым дачыненні дадзенага перыяду — Зімбабвэ. Важную долю ў агульным аб’ёму экспарту на кантынент традыцыйна занялі калійныя ўгнаенні.

У 2018 годзе месца многіх краін Афрыкі ў геаграфіі знешніх сувязяў Мінска істотна знізілася, паколькі, са слоў палітолага Сяргея Богдана, беларускія дыпламаты крытычна ставіліся да развіцця адносін з рэгіёнам. За 11 месяцаў двухбаковы тавараабарот склаў 583,3 млн долараў, знізіўшыся ў параўнанні з аналагічным перыядам 2017 года амаль на 100 млн долараў. Аднак беларускі экспарт на кантынент вырас за гэты перыяд на 13 млн да 345 млн. У цэлым жа Афрыка заняла крыху больш за 1 % ва ўсім экспарце дзяржавы.

Больш за ўсё беларускай прадукцыі было адгружана ў краіны Паўночнай Афрыкі — на 167 млн долараў. З іх на Егіпет прыпала 72,5 млн, на Марока — 62,7 млн. На другім месцы заходнеафрыканскі рэгіён — 105,5 млн. Там лідары Кот-д’Івуар, Малі, Нігерыя і Сенегал. У краіны Усходняй Афрыкі было пастаўлена беларускай прадукцыі на 25,3 млн долараў, з іх палова — ва Уганду. Ільвіную долю паставак у Цэнтральную Афрыку сфармавалі продажу ў Ангола і Камерун (26,7 млн з 30 млн). На поўдні галоўным партнёрам стала ПАР (16,5 млн).

У пераліку беларускіх тавараў, якія прасоўваліся на афрыканскія рынкі, пераважала прамысловая прадукцыя — кар’ерныя самазвалы, грузавікі, трактары, сельгастэхніка, прадукцыя нафтахіміі — шыны і валокны, угнаенні. TUT.BY паказаў, што спецыфіка работы з кантынентам складаецца ў магчымых праблемах з аплатай пастаўленай прадукцыі. Аднак былі разгледжаны розныя механізмы структуравання здзелак. Сярод такіх — перадача беларускім кампаніям правоў на здабычу карысных выкапняў.

У лютым 2018 года МАЗ адкрыў сумеснае зборачнае прадпрыемства ў Егіпце. Партнёрамі выступілі кампанія Helwan Machinery and Equipment Нацыянальнай арганізацыі ваеннай прамысловасці і кампанія International Co. for Industry and Projects. У сваю чаргу МТЗ стварыў зборачныя вытворчасці ў Алжыры і Егіпце сумесна з мясцовымі партнёрамі. Яшчэ за некалькі гадоў да гэтага «Белспецзнештэхніка» і суданскі холдынг «Сафат» стварылі сумеснае прадпрыемства S&B Aviation company па рамонце авіяцыі. У Зімбабвэ створана беларускае геалагаразведачнае прадпрыемства. Акрамя таго, Беларусь распалагала двума радовішчамі золата ў Судане.

Аднымі з галоўных куратараў беларускіх праектаў у Афрыцы тых часоў названы Віктар Шэйман і Аляксандр Зінгман.

2020-я

Расійскае выданне EADaily адзначала, што інтарэс Беларусі да Афрыкі пачаў павялічвацца пасля таго, як у сувязі са жнівеньскімі падзеямі 2020 года краіны Захаду ўвялі супраць краіны эканамічныя санкцыі. Аналагічнага меркавання прытрымлівалася эканамічны аглядальнік Ірына Смірнова. Яна дадала, што афрыканскія дзяржавы пажадалі гуляць больш актыўную і значную ролю ў вытворчых ланцужках. У прыватнасці, Беларусь была гатова прапанаваць сумесныя вытворчасці па сваіх тэхналогіях і ўзорах, узвядзенне прамысловых і сельскагаспадарчых аб’ектаў.

Афрыканскі кантынент з’яўляецца сусветным лідарам па тэмпах росту спажывання, таксама дырэктар Інстытута Афрыкі РАН Ірына Абрамава ў 2021 годзе выказала меркаванне, што ў найбліжэйшыя 15—20 гадоў менавіта гэты рэгіён будзе вызначаць дэмаграфічную карціну свету, істотна ўплываць на маштабы сусветнага спажывецкага попыту. Абгрунтаваны і палітычны інтарэс, бо афрыканскія краіны складаюць 25 % галасоў у ААН.

Да пачатку 2020-х кіраўнік кампаніі Aftrade Зінгман актывізаваў дзейнасць у Зімбабвэ і суседніх краінах — Замбіі і ДР Конга. Зімбабвэ стала адным з плацдармаў гандлёвай і інвестыцыйнай экспансіі Беларусі ў Афрыцы. У пачатку 2021 года бізнесмен апынуўся ў цэнтры міжнароднага скандалу, разам з топ-мэнэджарам Aftrade і іншымі бізнесоўцамі быў затрыманы і некалькі дзён правёў у кангалезскай турме.

У маі 2021 года ў Мінску прайшоў другі беларуска-афрыканскі эканамічны форум. За папярэднія тры гады аб’ём узаемнага гандлю склаў больш за $1,8 млрд. Як заявіў Міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей, «мы здолелі прайсці шлях ад гадавога тавараабароту прыкладна ў $160 млн у пачатку 2000-х да больш за $550 млн у 2020 годзе». У тым годзе ў спіс асноўных гандлёвых партнёраў рэспублікі па аб’ёме тавараабароту ўвайшлі такія афрыканскія краіны, як Марока ($104,7 млн), Ангола ($88,5 млн), Егіпет ($62,7 млн), Кот-д’Івуар ($60,6 млн) і Туніс ($57,1 млн). Таксама досыць актыўна развіваўся гандаль з ПАР, Угандай, Зімбабвэ, Сенегалам, Камерунам.

З 30 студзеня па 1 лютага 2023 года беларускі лідар Аляксандр Лукашэнка быў з візітам у Зімбабвэ, дзе сустрэўся з кіраўніком дзяржавы Эмерсанам Мнангагва. Газета «Коммерсантъ» адзначыла, што гэта першы візіт Лукашэнкі ў краіну Афрыкі на поўдзень ад Сахары. Таксама выданне паказала, што ён заявіў аб выкарыстанні сувязяў Мнангагвы ў рэгіёне для ўзмацнення пазіцый Мінска. У прыватнасці абмяркоўвалася супрацоўніцтва з Мазамбікам, якому патрабаваліся ўкладанні ў сельскай гаспадарцы.

Начальнік упраўлення Афрыкі і Блізкага Усходу беларускага МЗС Юрый Нікалайчык заявіў, што краіна паступова нарошчвае сваю прысутнасць у рэгіёне. Ваенны аглядальнік Аляксандр Алесін адзначыў, што краіна «ў апошні час распачала шырокую экспансію на Афрыканскі кантынент», якая «становіцца ўжо фактам». Раней тэрмін ужываўся рознымі СМІ, такімі як EADaily, «Заўтра тваёй краіны» і FREEДОМ. Апошняе, у прыватнасці, пісала, што «з дапамогай вагнераўцаў Лукашэнка ўзмоцніць эканамічную экспансію Беларусі ў Афрыцы».

Пасля чэрвеньскага мецяжу Прыгожына ў Расіі ў Беларусь часова перабазавалася ПВК «Вагнер». Як адзначыў ваенны аглядальнік Аляксандр Алесін, улады выкарыстоўвалі расійскіх наймітаў. Па словах эксперта, Лукашэнка паставіў задачу зрабіць Зімбабвэ хабам, адкуль будзе распаўсюджвацца беларуская прадукцыя і ўплыў, а для захаванасці гэтага спатрэбяцца байцы ПВК (гл. Дзейнасць ПВК «Вагнер» у Афрыцы).

Як паведаміла начальнік упраўлення прагназавання знешняга гандлю Мінэканомікі Юлія Зубар, на наступны 2024 год дзяржава плануе актывізаваць гандаль з краінамі Афрыкі, у першую чаргу, за кошт харчавання, прадукцыі машынабудавання, хімічнай прамысловасці. Апорнымі кропкамі вызначаны Егіпет, Кенія, Нігерыя, Экватарыяльная Гвінея.

Дыпламатычныя місіі

Будынак пасольства Лівіі ў Мінску.

У 2000 г. пачало функцыянаваць пасольства Беларусі ў Лівіі. У 2001 г. адкрылася дыпламатычная місія Лівіі ў Беларусі. У 2014 годзе пасольства Беларусі ў Лівіі было закрыта з-за абвастрэння сітуацыі ў краіне.

У 2018 годзе ў рамках візіту прэзідэнта Судана Амара аль-Башыра ў Мінску адкрыта суданскае посольства. У тым жа годзе беларускія ўлады зачынілі сваю дыпмісію ў Эфіопіі, але адкрылі ў суседняй Кеніі.

На 2019 год Мінск меў прадстаўніцтвы ў Егіпце, Нігерыі, Кеніі і ПАР. Беларускія паслы ў названых дзяржавах акрэдытаваны і ў 17 іншых краінах рэгіёна па сумяшчальніцтве.

У 2022 годзе адкрылася беларуская дыпмісія ў Зімбабвэ.

Некаторыя вядомыя беларускія грамадзяне сталі ганаровымі консуламі афрыканскіх краін у Беларусі. Так, Аляксандр Зайцаў прадстаўляе ў гэтай якасці Замбію, Аляксандр Зінгман — Зімбабвэ, Артур Гранц — Рэспубліку Конга, Дзмітрый Лукашэнка — Эфіопію.

Ваенная прысутнасць

Асноўны артыкул: Ваенныя спецыялісты Беларусі

Як адзначыў беларускі ваенны эксперт Ягор Лебядок, кантынент стаў найважнейшым рэгіёнам для Беларусі ў сферы збыту ўзбраення і аказання паслуг падрыхтоўкі ваенных кадраў. Беларускія ваенныя спецыялісты з пачатку 2000-х па 2021 год аказалі падтрымку Кот-д’Івуару, Лівіі, Судану, Дэмакратычнай Рэспубліцэ Конга і Нігерыі.

Станам на 2023 год дзяржаўная кампанія «Белспецзнештэхніка» (БСЗТ) больш за дваццаць гадоў кіравала сумесным прадпрыемствам з суданскай арміяй. Яе тэхнічныя спецыялісты, якія базуюцца ў Хартуме, абслугоўваюць увесь парк суданскіх верталётаў і самалётаў, што гуляе вырашальную ролю ў краіне, дзе адлегласці настолькі вялікія, што сілавыя аперацыі не могуць выконвацца наземным транспартам. Прысутнасць беларускіх спецыялістаў стала жыццёва важнай для суданскага ўрада. Першапачаткова БСЗТ хацела ператварыць сваю базу ў Судане ў панафрыканскі цэнтр тэхнічнага абслугоўвання, аднак санкцыі ЗША у дачыненні да Хартума перашкодзілі гэтаму праекту.

У той жа час баранавіцкі 558-ы авіяцыйны рамонтны завод мае кантракт у ДР Конга на тэхнічнае абслугоўванне авіяцыі.

У канцы 2010-х і пачатку 2020-х усё больш канкурэнцыю ў частцы падрыхтоўкі замежных вайскоўцаў і арганізацыі баявых дзеянняў пачалі аказваць ізраільцяне, французы, расійскія ПВК і прадстаўнікі іншых краін.

Меркаванні і ацэнкі

• Эканамічны аглядальнік Ірына Смірнова лічыла, што для Афрыкі найбольш каштоўнай аказаліся пастаўкі беларускай сельгастэхнікі, што спрыяе паляпшэнню харчовай бяспекі рэгіёна. Так, як паведаміла выданне The Sunday Mail, у лістападзе 2023 года фермеры Зімбабвэ заявілі аб зборы рэкордных 411 838 тон пшаніцы. Шмат у чым дасягненне стала магчымым дзякуючы набыццю беларускіх камбайнаў. Паводле заявы Харарэ, краіна стала самадастатковым сельскагаспадарчым цэнтрам, забяспечыўшы ўласную харчовую бяспеку.
• На думку эканамічнага аналітыка Сяргея Чалага, галоўнай задачай краіны тут з’яўляецца пасрэдніцтва (напрыклад, як лічыў эксперт, для ААЭ), паколькі яна не баіцца сапсаваць рэпутацыю.
• Эканаміст Анастасія Лузгіна крытычна адгукнулася аб эканамічнай дзейнасці дзяржавы ў Афрыцы. Нягледзячы на тое, што ў 2020—2022 гадах ва ўрадзе гаварылі аб афрыканскім кантыненце як аб адным з патэнцыяльных напрамкаў для беларускага экспарту, аднак экспарт беларускіх тавараў у краіны рэгіёна ў 2022 годзе склаў крыху больш за 200 мільёнаў долараў, дэманструючы некаторую тэндэнцыю да зніжэння. На яе думку, «Беларусі досыць складана канкураваць нават у Афрыцы».
• Беларускі пасол у ПАР Аляксандр Сідарук у інтэр’ю часопісу «Конъюнктура рынков» заявіў, што беднасць большай часткі насельніцтва, нізкі ўзровень жыцця, неэфектыўнае адміністраванне і карупцыя з’яўляюцца перашкодамі для вядзення доўгатэрміновага бізнесу. Беларуская тэхніка канкурэнтаздольна на тутэйшым рынку і мае перспектывы, аднак у рэгіёне ёсць вялікая колькасць канкурэнтаў. На яго погляд, у рэспублікі з нагоды Афрыкі павінна быць «абачлівая стратэгія».

Гл. таксама

• Візіт Аляксандра Лукашэнкі ў Зімбабвэ (2023)
• Адносіны Расіі з краінамі Афрыкі

Літаратура

• Кирилл Прудников Белагро-2017: экспортное открытие Африки(руск.) // Экономическая газета. — 2017. — 8 июня
• Николай Витовт Нигерия, Кения, Ангола и Гвинея-Бисау: в какие страны Африки готовится экспансия Беларуси(руск.) // Завтра твоей страны : интернет-газета. — 2017. — 6 сентября Архівавана з першакрыніцы 29 мая 2019.
• Александр Заяц Тракторы, вооружения, ИТ. Как Беларусь завоевывает Африку(руск.) // TUT.BY. — 2019. — 4 февраля Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2019.
• Sergei Bogdan New outlines of foreign Affairs: review of Belarus relations with Asia, Africa and Latin America(англ.) // Белорусский ежегодник : журнал. — 2019. — С. 89—96.
• Егор Лебедок Белорусское военное присутствие в Африке(руск.) // Thinktanks.by : сайт белорусских исследований. — 2021. — 7 февраля Архівавана з першакрыніцы 27 ліпеня 2022.
• Ирина Смирнова Досье: Торгово-экономическое сотрудничество Беларуси и Африки(руск.) // Евразия.Эксперт : журнал. — 2021. — 9 июня
• Кирилл Кривошеев Александр Лукашенко готов перепахать все Зимбабве(руск.) // Коммерсантъ : газета. — 2023. — 31 января
• Антон Гордзялковский Наш мыс Доброй Надежды. Что Беларусь уже успела сделать в Африке(руск.) // Office Life : журнал. — 2023. — 7 февраля

Спасылкі

• Беларусь і краіны Афрыкі і Блізкага Усходу // сайт МЗС Беларусі
• На чем основано сотрудничество Беларуси со странами Африки и какие у него перспективы // СБ. Беларусь сегодня : газета. — 2 февраля 2023.
• Што шукае Беларусь у Афрыцы // Белтэлерадыёкампанія, 19 лістапада 2023.