Ваўкавыскае ўзвышша
.svg)
Ваўкавыскае ўзвышша — частка паўднёва-заходняга адгалінавання Беларускай грады на захадзе Беларусі.
Займае Ваўкавыскі раён, частку Бераставіцкага, Зэльвенскага, Свіслацкага раёнаў Гродзенскай вобласці. На поўначы ўзвышша мяжуе з Нёманскай нізінай, на ўсходзе і захадзе — з Слонімскім і Гродзенскім узвышшамі, на поўдні — з раўнінай на водападзеле рэк Нараў і Ясельда. 3 захаду на ўсход працягнулася на 70 км, з поўначы на поўдзень — на 65 км, плошча 3,2 тыс. км².
Геалогія[правіць | правіць зыходнік]
Ваўкавыскае ўзвышша ў тэктанічных адносінах прымеркавана да Цэнтральнабеларускага масіву. Крышталічны фундамент у паўднёвай частцы перакрываецца асадкавай тоўшчай верхняга пратэразою (верхнявендскі комплекс), сярэднямелавымі і палеагенавымі адкладамі. Антрапагенавая тоўшча магутнасцю больш за 100 м.
Утворана адкладамі ледавікоў чатырох зледзяненняў. Сфарміравалася ў час пасля максімальната стадыялу дняпроўскага зледзянення. Канчаткова аформілася ў час мінскай стадыі сожскага зледзянення.
У антрапагенавай тоўшчы Ваўкавыскага ўзвышша найбольш развітыя ледавіковыя адклады ранняга і сярэднята плейстацэну. Складэена з пясчана-жвіровага матэрыялу, валунных суглінкаў і супескаў з удзелам адорвеняў даантрапагенавых адкладаў (пераважна мелу). Карысныя выкапні: цэментныя і легкаплаўкія гліны, пясчана-жвіровы матэрыял, мел.
Рэльеф[правіць | правіць зыходнік]
Найвышэйшы пункт — 242 м над узроўнем мора. Пераважае ўзгорыста-ўвалісты рэльеф. Паверхня ўзвышша падзелена рачнымі далінамі, лагчынамі, западзінамі. Адносныя перавышэнні на ўзвышшы дасягаюць 8-10 м, радзей — 20-25 м. Паўсюдна трапляюцца валуны.
Канцовамарэнны градава-ўзгорысты, уваліста-ўзгорысты і ўзгорысты рэльеф утварае шэраг дугападобных напорных град каля г. п. Поразава, г. п. Краснасельскі, в. Пескі (Мастоўскі раён). Грады пабудаваны з мноства скіб-адорвеняў мелавых і палеагенавых парод, якія чаргуюцца з марэннымі і водна-ледавіковымі пародамі антрапагену. Пашыраны таксама марэнныя платопадобныя і водна-ледавіковыя раўніны з паасобнымі камамі і озамі, уздоўж далін — вузкія палоскі забалочаных зандравых і азёрна-ледавіковых нізін. На поўдні трапляюцца скразныя даліны. Рачныя даліны ўрэзаны на 20—50 м (часам да 70 м).
Па ўзвышшы цякуць рэкі басейна Нёмана — прытокі Свіслачы, Рось з прытокамі, Зальвянка, у вярхоўі якой знаходзіцца скразная даліна.
Глебы і расліннасць[правіць | правіць зыходнік]
Глебы дзярнова-падзолістыя слаба- і сярэднеападзоленыя на марэнных і водна-ледавіковых супесках, якія падсцілаюцца марэнным суглінкам. Пад ворывам знаходзіцца 50% тэрыторыі, высокая сельскагаспадарчая асвоенасць звязана з урадлівымі сугліністымі, асабліва перагнойна-карбанатнымі глебамі. Для лепшага выкарыстання тэрыторыі мэтазгодна барацьба з эрозіяй.
Пад лесам 15% узвышша. Сярод лясоў пераважаюць хваёвыя, кусцікава-зеленамошныя з дамешкамі елкі, дубу, грабу, ялова-грабавыя сніткава-кіслічныя і ясянёвыя крапіўныя лясы, дубровы кіслічна-сніткавыя. Па далінах рэк злакавыя і дробнаасаковыя, моцна парослыя вербняком лугі.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Геаграфія Беларусі: Энцыкл. даведнік. — Мн.: БелЭн, 1992. — С. 52.
- Ваўкавы́скае ўзвы́шша // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 153. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
