Гаянска-венесуэльскі крызіс (2023)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гаянска-венесуэльскі крызіс
Спрэчная тэрыторыя Гаяна-Эсекіба.
Спрэчная тэрыторыя Гаяна-Эсекіба.
Дата з 1 лістапада па 14 снежня 2023
Месца Гаяна-Эсекіба
Прычына інтэрпрэтацыя Жэнеўскага пагаднення 1966 года і рашэння Парыжскай канферэнцыі 1895 года, выяўленне радовішчаў нафты і газу
Вынік мірнае ўрэгуляванне
Праціўнікі
 Венесуэла
пры падтрымцы:

 Нікарагуа[1]

 Гаяна
пры падтрымцы:
 ЗША
 Бразілія
Камандуючыя
Нікалас Мадура Махамед Ірфаан Алі

Гаянска-венесуэльскі крызіс 2023 года — дыпламатычны крызіс паміж Гаянай і Венесуэлай, звязаны з тэрытарыяльнай спрэчкай з нагоды прыналежнасці Гаяны-Эсекіба. Пытанне зарадзілася яшчэ ў 1840 годзе, калі першая краіна была брытанскай калоніяй. Спрэчны рэгіён знаходзіцца на левым беразе ракі Эсекіба (больш за 60 % тэрыторыі Гаяны).

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Пры заснаванні іспанскае генерал-капітанства Венесуэла ўключала ў свой склад таксама тэрыторыю Гаяны-Эсекіба, якая пасля заканчэння вайны за незалежнасць была пакінута венесуэльцамі. Неўзабаве Брытанская імперыя праз гандлёвае пагадненне з Нідэрландамі завалодала Гаянай. Двухбаковая дамова не вызначала заходнюю мяжу калоніі. У сувязі з гэтым у 1840 годзе Лондан заявіў правы на Гаяну-Эсекіба. Пасля брытанцы ўварваліся і захапілі край[2].

У адпаведнасці з дактрынай Манро Злучаныя Штаты Амерыкі асудзілі той факт, што мяжа была пашырана «таямнічым чынам», і прапанавалі разглядзець пытанне ў міжнародным арбітражы. У 1899 годзе, пасля Парыжскай канферэнцыі 1895 года, большасць тэрыторый адышла брытанцам[3]. Аднак у 1949 годзе быў апублікаваны мемарандум амерыканскага юрыста С. Мален-Прэва, які ўдзельнічаў у абароне Венесуэлы ў Парыжскім арбітражным рашэнні. Ён крытыкаваў суддзяў, якія апынуліся заўзятымі, паколькі прынялі рашэнне на карысць Брытанскай Гвіяны[2].

У 1966 годзе Венесуэла і Вялікабрытанія падпісалі Жэнеўскае пагадненне (яшчэ да абвяшчэння незалежнасці Гаяны ў тым жа годзе). Дакумент стварыў аснову для вырашэння тэрытарыяльнай спрэчкі шляхам перамоў. Паводле дагавора, Венесуэла заяўляе аб сваім суверэнітэце над Гаянай-Эсекіба[3]. Гаяна, са свайго боку, сцвярджала, што сусед адмовіўся ад гэтай тэрыторыі пасля Парыжскай канферэнцыі[4].

Ход падзей[правіць | правіць зыходнік]

Пасля адкрыцця радовішчаў нафты і газу[5] 19 верасня 2023 года Гаяна дазволіла шасці замежным нафтавым кампаніям, уключаючы ExxonMobil, весці бурэнне ў водах, на якія прэтэндуе Венесуэла[4][6].

Урад Нікаласа Мадура ініцыяваў кансультатыўны рэферэндум, прызначаны на 3 снежня, падчас якога грамадзянам прапанавана адказаць на пяць пытанняў, у тым ліку пра тое, ці згодныя яны «любымі сродкамі, у адпаведнасці з законам, супрацьстаяць дамаганням Гаяны на аднабаковае выкарыстанне марскіх рэсурсаў у парушэнне міжнароднага права», і ці падтрымаюць яны прадастаўленне грамадзянства 125 тыс. жыхарам Гаяны-Эсекіба[7][8].

Урад Венесуэлы раскрытыкаваў «злоўжыванні ExxonMobil» і Паўднёвага камандавання Узброеных Сіл ЗША[4][8]. Рэакцыя апазіцыі падзялілася: з аднаго боку, Марыя Карына Мачада, лідар апазіцыйнай палітычнай кааліцыі «Адзіная платформа», папрасіла прыпыніць правядзенне рэферэндуму для падачы пазову ў Міжнародны суд ААН[9], тады як Мануэль Расалес і Энрыке Капрылес Радонскі, былыя кандыдаты ў прэзідэнты ад апазіцыі, выступілі за рэферэндум[10].

Рэферэндум выклікаў дыпламатычны крызіс паміж краінамі[11]. На слуханнях у Міжнародным судзе ў сярэдзіне лістапада прадстаўнікі дзяржаў папрасілі суд прызнаць іх суверэнітэт над рэгіёнам. Гаяна таксама запатрабавала адмены рэферэндуму, сцвярджаючы, што апаненты мелі намер анексаваць тэрыторыю, але ўрад Венесуэлы адхіліў гэтую просьбу[5].

У канцы лістапада прэзідэнт Гаяны Ірфаан Алі сустрэўся з вайскоўцамі на мяжы з Венесуэлай, а на наступны дзень апублікаваў відэа, на якім ён падняў сцяг Гаяны на мерапрыемстве на Пакарампе ў Гаяне-Эсекіба, недалёка ад венесуэльскага штата Балівар[8]. Пасля гэтага мерапрыемства міністр абароны Венесуэлы Уладзімір Падрына Лопес заявіў, што ўзброеныя сілы краіны будуць пастаянна пільнымі ў дачыненні да любых дзеянняў, якія «пагражаюць тэрытарыяльнай цэласнасці дзяржавы», папрасіўшы насельніцтва прыняць удзел у рэферэндуме і дадаўшы, што канфлікт на дадзены момант не з’яўляецца вайной[12]. Губернатар Суліі Мануэль Расалес заявіў, што Гаяна-Эсекіба з’яўляецца «стоадсоткавай венесуэльскай тэрыторыяй», а дзеянні Гаяны парушаюць Жэнеўскае пагадненне 1966 года. Ён таксама раскрытыкаваў той факт, што Арганізацыя Аб’яднаных Нацый і Арганізацыя амерыканскіх дзяржаў не выказваліся з гэтай нагоды[13].

3 снежня ў Венесуэле праведзены рэферэндум. Па папярэдніх выніках, пераважная большасць венесуэльцаў (каля 95 %) прагаласавала за далучэнне Гвіяны-Эсекіба[14][15]. Прэзідэнт Нікалас Мадура абвясціў рэгіён дваццаць чацвёртым штатам дзяржавы і распарадзіўся выпусціць новыя карты[16].

6 снежня венесуэльскі ўрад разгарнуў мабілізацыю[17][18][19].

14 снежня адбыліся перамовы прэзідэнта Венесуэлы Нікаласа Мадура і прэзідэнта Гаяны Ірфан Алі па праблеме прыналежнасці спрэчнай вобласці. Сустрэча праведзена ў Сент-Вінсент і Грэнадзіны[20]. Бакі дамовіліся стварыць камісію для ўрэгулявання пытання, якая будзе ўключаць міністраў замежных спраў і тэхнічных спецыялістаў дзвюх дзяржаў і на працягу трох бліжэйшых месяцаў прадставіць справаздачу, пасля чаго лідары абедзвюх краін правядуць яшчэ адны перамовы ў Бразіліі[21]. Таксама бакі дамовіліся, што не будуць прымяняць сілу адзін супраць аднаго, а таксама ўстрымлівацца ад эскалацыі канфлікту[22].

Іншыя краіны[правіць | правіць зыходнік]

23 лістапада старэйшыя афіцэры Сіл абароны Гаяны і Узброеных Сіл Бразіліі сустрэліся для правядзення вучэнняў. Бразілія рашуча падтрымала суседа ў памежнай спрэчцы[23]. У той жа час краіна спрабавала выступіць пасярэднікам паміж дзяржавамі, каб пазбегнуць узброенага канфлікту[3]. Прадстаўнікі Міністэрства абароны ЗША планавалі наведаць Гаяну ў канцы лістапада[8]. Гаяна прапанавала размясціць замежныя ваенныя базы на сваёй тэрыторыі, а сухапутныя войскі Бразіліі рушылі да мяжы абедзвюх краін, чакаючы магчымага венесуэльскага ўварвання ў Гаяну[24][25]. У перыяд з 27 па 29 лістапада бразільцы перакінулі да граніцы бронеаўтамабілі VBTP-MR Guarani са складу 5-й армейскай дывізіі, танкі Леапард 1, а таксама пяхотныя падраздзяленні[26].

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Nicaragua felicitó a Venezuela tras referendo consultivo (ісп.). Prensa Latina (4 снежня 2023). Архівавана з першакрыніцы 05-12-2023. Праверана 11-12-2023.
  2. ↑ а б Esequibo: qué riquezas hay en el territorio que se disputan Guyana y Venezuela desde hace casi dos siglos (ісп.). BBC News Mundo (24 лістапада 2023).
  3. ↑ а б в Taglioni, Augusto. Lula quiere evitar una guerra entre Venezuela y Guyana y manda a un hombre de confianza a mediar. La Política Online.
  4. ↑ а б в Guyana se planta en zona reclamada por Venezuela y estudia presencia militar extranjera. Swissinfo (24 лістапада 2023).
  5. ↑ а б Venezuela y Guyana se enfrentan en La Haya por el Esequibo. Deutsche Welle (14 лістапада 2023).
  6. ↑ Veiga, Gustavo. Venezuela, Guyana y el conflicto del Esequibo | El 3 de diciembre los venezolanos votan un referéndum sobre la región en disputa. PAGINA12 (12 лістапада 2023).
  7. ↑ Peligro de conflicto armado entre Venezuela y Guyana es "grande y real" advierten expertos (ісп.). Voz de América (17 лістапада 2023).
  8. ↑ а б в г Guyana se planta en zona reclamada por Venezuela y estudia presencia militar extranjera. France 24 (24 лістапада 2023).
  9. ↑ Venezuela: María Corina Machado dice que el referendo por el Esequibo es un "error" y considera que "debe suspenderse". Voz de América (22 лістапада 2023).
  10. ↑ Capriles participará en la consulta sobre el Esequibo: "Esto no se trata de Maduro". El Nacional (29 лістапада 2023).
  11. ↑ Sourtech. Sube la tensión entre Venezuela y Guyana. El Economista.
  12. ↑ "Por ahora, no es guerra": Ministro de Defensa de Venezuela. Urgente24 (24 лістапада 2023).
  13. ↑ Gobernador venezolano cuestiona silencio de ONU y OEA tras presunta provocación de Guyana. Veintitrés (28 лістапада 2023).
  14. ↑ Shortell, David. Venezuelans approve takeover of oil-rich region of Guyana in referendum (англ.). CNN (4 снежня 2023). — «In a news conference announcing preliminary results from the first tranche of counted votes, the Venezuelan National Electoral Council said voters chose “yes” more than 95% of the time on each of five questions on the ballot.»  Архівавана з першакрыніцы 4 December 2023. Праверана 4 снежня 2023.
  15. ↑ Спор из-за Гайаны может вызвать войну Венесуэлы с Бразилией и США. Мадуро предъявляет территориальные претензии стране-соседу // НГ, 30.11.2023
  16. ↑ Мадуро объявил подконтрольный Гайане регион 24-м штатом Венесуэлы (руск.). РБК (6 снежня 2023). Праверана 6 снежня 2023.
  17. ↑ Singer, Florantonia. Tensión entre Venezuela y Guyana: Maduro moviliza al Ejército y anuncia la anexión por ley del Esequibo (ісп.). El País América (6 снежня 2023). Праверана 6 снежня 2023.
  18. ↑ Венесуэла объявила об аннексии части соседнего государства (руск.). Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz (7 снежня 2023). Праверана 7 снежня 2023.
  19. ↑ El País: Мадуро объявил об аннексии Эссекибо и мобилизует армию | 07.12.2023 (руск.). ИА SM.News (7 снежня 2023). Праверана 7 снежня 2023.
  20. ↑ Президенты Венесуэлы и Гайаны проведут переговоры по спорной территории 14 декабря
  21. ↑ Венесуэла и Гайана договорились не воевать из-за спорной территории (руск.). News.ru (15 снежня 2023).
  22. ↑ Гайана и Венесуэла договорились «не применять силу» в территориальном споре об Эссекибо (руск.). Meduza. Праверана 15 снежня 2023.
  23. ↑ Guyana and Brazil Military Officials meeting on border security and military cooperation (23 лістапада 2023).
  24. ↑ El Ejército de Brasil se moviliza por una posible invasión de Venezuela a Guyana. Escenario Mundial (29 лістапада 2023).
  25. ↑ Venezuela prepares for possible invasion into Guyana
  26. ↑ Brazilian Army on High Alert Amid Potential Venezuelan Invasion of Guyana(недаступная спасылка) (27 лістапада 2023). Архівавана з першакрыніцы 30 лістапада 2023. Праверана 30 лістапада 2023.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гаянска-венесуэльскі_крызіс_(2023)&oldid=4694847"