Лугвен Альгердавіч

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Лугвен Альгердавіч
Пячатка Лугвена Альгердавіча
Пячатка Лугвена Альгердавіча
князь мсціслаўскі
1392 — 1431
князь наўгародскі
1389 — 1392
Нараджэнне 1356 ці 1355
Смерць 19 чэрвеня 1431
Род Гедзімінавічы
Бацька Альгерд
Маці Ульяна Аляксандраўна
Жонка 2 жонкі, Марыя Дзмітрыеўна
Дзеці Юрый, Яраслаў-Фёдар
Бітвы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Лугвен-Сымон Альгердавіч, Лонгвін-Сямён, Лангвен, Лугвень (~1355 — 1431) — чацвёрты сын Альгерда ў другім шлюбе з Ульянай Цвярской, а ў агульным па двух шлюбах ліку -- дзявяты. Князь мсціслаўскі (1392—1431).

Імя[правіць | правіць зыходнік]

У дакументах наўгародскага паходжання імя найчасцей перадаецца як Лоугвень (Лоугвеньевич). Але ў беларуска-літоўскіх летапісах і ў актавым матэрыяле, што паходзіць з Вялікага Княства Літоўскага, форма імя іншая: Линкгвен(ий) (Линкгвенович, Линкгвениевич) і асабліва часта Лынкгвень (Лынкгвеневич)[1][2][3][4].

Імя Лугвен (ад *Leng-vin’as ці блізкага) з шэрагу старабалцкіх (старалітоўскіх) двухасноўных імёнаў, якія дайшлі з індаеўрапейскай эпохі і ўласцівыя іменнікам народаў індаеўрапейскага паходжання[5].

Гэтае імя — з супольнага пруска-літоўскага антрапанімікону, яго форма пад 1399 годам засведчаная і ў прусаў — Langwenne[6]. Аснову звязваюць з літ. lengvas «лёгкі, просты», адпаведнае слова мела быць і ў старапрускай мове[7]. У літоўскім іменніку роднасныя асновы Lang-, Leng-, Ling- фігуруюць у двухасноўных імёнах Lang-vin’as, Leng-vin’as, Ling-vin’as[8].

Другая аснова Vin- адна з найбольш папулярных сярод літоўскіх двухасноўных антрапонімаў, з ёй вядома іх каля сотні[9]. У аблаўтных дачыненнях гэтая аснова знаходзіцца з асновай Vain-, яны паходзяць ад індаеўрапейскага *ṷei- «рушыць, імкнуцца; гнаць», ад якога і блр. вайна, ваяваць[10].

Імя, такім чынам, мела значыць «той, каму лёгка ваюецца».

Дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Быў трэцім або чацвёртым сынам Альгерда ў другім шлюбе з Ульянай Цвярской. Польскі даследчык Караль Стадніцкі лічыў Лынгвеня трэцім сынам Альгерда і Ульяны[11]. Польскі генеалог Юзаф Вольф, грунтуючыся на тэксце Дубіскай дамовы 1382 года, прапанаваў наступны варыянт старшынства сыноў Альгерда і Ульяны: Ягайла, Скіргайла, Карыбут, Лынгвень, Карыгайла, Вігунт, Свідрыгайла[12]. Гэтыя высновы падтрымалі і іншыя даследчыкі[13][14]. На мяжы XX—XXI стагоддзяў польскі даследчык Ян Тэнгоўскі выказаў меркаванне, што Лынгвень мог быць іх трэцім сынам — пасля Скіргайлы і Карыбута[15].

У гістарычных крыніцах выступае з 1379 года, калі ў ліку іншых літоўскіх князёў падпісаў у Троках мір з Ордэнам (29 верасня). Разам з братам Ягайлам і трыма іншымі князямі 14 жніўня 1385 года падпісаў Крэўскую унію. Удзельнічаў у разгроме вялікага князя смаленскага Святаслава, які падтрымаў выступленне Андрэя Полацкага супраць Ягайлы, пад Мсціславам (29 красавіка 1386 года).

У 1389—1392 гадах — князь у Вялікім Ноўгарадзе, атрымаў у кармленне Ладагу, Арэшак, Карэлу і палову Капор’я[16]. Склаў васальную прысягу Ягайлу як сюзерэну Ноўгарада (у тайне ад саміх наўгародцаў). У 1390 годзе спрабаваў далучыць да Ноўгарада Пскоў, у 1391 годзе разбіў ганзейскіх піратаў-вітальераў пад Арэшкам. З’ехаў з Ноўгарада пад ціскам Масквы, атрымаў ад Ягайлы Мсціслаўскае княства, якім да яго валодаў іх брат Карыгайла.

У канцы 1396 года пасрэднічаў ва ўзнаўленні гандлёвага дагавора паміж Полацкам і Рыгай, у тым жа годзе разбіў войска вялікага князя разанскага Алега, які дапамагаў вялікаму князю смаленскаму Юрыю Святаславічу ў абароне незалежнасці Смаленскага княства ад Вялікага Княства Літоўскага. У 1402 годзе пад Любуцкам ізноў разбіў разанцаў, захапіў у палон князя Радаслава Алегавіча і «приведе князю Витовту». У 1403 годзе пры падтрымцы Вітаўта захапіў Вязьму і спрабаваў авалодаць Смаленскам, які нарэшце захапіў і далучыў да Вялікага Княства Літоўскага ў 1404 годзе. У 1407 годзе ўдала дзейнічаў у Вярхоўскіх княствах, далучыў да Вялікага Княства Літоўскага Варатынск. У другой палове жніўня 1407 года знаходзіўся ў Сандаміры, дзе сустракаўся са сваім братам Ягайлам[17]. У тым жа годзе зноў запрошаны ў Ноўгарад, дзе княжыў да 1412 года[16]. Браў удзел разам з наўгародскімі атрадамі ў Вялікай вайне (1409—1411), у крытычны момант Грунвальдскай бітвы мужнасць смаленскіх харугваў пад камандаваннем Лугвена выратавала саюзныя арміі ад разгрому. Падпісаў Таруньскі мір (1411). Імаверна, у 1408—1411 гадах быў велікакняскім намеснікам у Смаленску. У 1411 годзе кіраваў адбіццём шведскай агрэсіі ад Ноўгарада, знішчыў прадмесныя ўмацаванні Выбарга (26 сакавіка). У тым жа годзе заключыў ад імя Ноўгарада дагавор з Ягайлам супраць крыжакоў, але ў 1412 годзе з прычыны маскоўскіх інтрыг выехаў з Ноўгарада ў Мсціслаў, разам з Вітаўтам і Ягайлам накіраваў наўгародцам разметную грамату, тлумачыў гэта ноўгарадцам, што «есмь с ниме одинъ человекъ»[16]. У 1421 годзе прымаў у Мсціславе мітрапаліта Фоція.

Заснаваў каля Мсціслава манастыр св. Ануфрыя над ракой Чорная Натапа (1407), які славіўся перапісчыкамі кніг.

Памятны знак Сямёну Лугвену Альгердавічу ў Мсціславе

19 чэрвеня 1431 года стаў адным з падпісантаў Хрыстмемельскай дамовы з Тэўтонскім Ордэнам, у тэксце якой яго імя стаіць на другім месцы — пасля імя вялікага князя літоўскага Свідрыгайлы[18].

Вядомая пячатка Лугвена (1389) з выявай «Пагоні», якая захоўваецца ў Львоўскім гістарычным музеі.

Сям’я[правіць | правіць зыходнік]

14 чэрвеня 1394 года ў Маскве ажаніўся з дачкой Дзмітрыя Данскога і сястрой тагачаснага вялікага князя маскоўскага Васіля Дзмітрыевіча — Марыяй[19][20][21][22]. Аднак расійскі даследчык Уладзімір Андрэевіч Кучкін падверг сумневу наогул версію пра існаванне Марыі. Даследчык адзначыў, што ў тэксце Васкрасенскага летапісу даецца толькі пералік дзяцей Юрыя Патрыкеевіча, названага зяцем вялікага князя, тым часам як імя жонкі няма. Кучкін паказвае, што ні летапісамі, ні актамі, ні раннімі радаводамі не пацвярджаецца, што ў вялікага князя Васіля Дзмітрыевіча была дачка на імя Марыя[23].

Марыя памерла ўжо 15 мая 1399 года і пахавана ў Маскве, у прыдзеле Святога Лазара новай мураванай царквы Нараджэння Найсвяцейшай Маці Боскай[24][25][26][27]. У гэтым шлюбе нарадзіўся сын Юрый.

З другой жонкай (з восені 1406/1407 гадоў, імя і паходжанне яе не вядомы) меў сына Яраслава-Фёдара.

Зноскі

  1. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 35: Летописи белорусско-литовские / [составитель, редактор тома, автор предисловия Н. Н. Улащик; ответственный редактор Б. А. Рыбаков]. — Москва: Наука, 1980. — 305, [2] с., [4] л. факсим. — С. 30, 57, 78, 100, 136, 138.
  2. ↑ Lietuvos Metrika = The Lithuanian Metrica = Metryka litewska = Литовская метрика / Lietuvos ist. inst. — Kn. 3: (1440—1498). Užrašymų knyga 3 = (1440—1498). Book of inscriptions 3 = (1440—1498). Книга записей 3 / parengė: Lina Anužytė ir Algirdas Baliulis. — Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1998. — 161, [5] p. — P. 36. — ISBN 9986-34-026-8.
  3. ↑ Археографический сборник документов, относящихся к истории северозападной Руси, издаваемый при управлении Виленского учебного округа. — Т. 7 / собранный в Несвиже, изданный П. Гильтебрандтом и А. Миротворцевым. — Вильна: Печатня А. Г. Сыркина, 1870. — XXIV, 375 с. — С. 3—4.
  4. ↑ Гильтебрандт, П. А. Жалованная грамота князя ЮрияЛынгвеневича боярину Ворогцу, ноябрь 1455 года // Летопись занятий Археографической комиссии. Вып. 13. — Санкт-Петербург, 1901. — С. 2—4.
  5. ↑ T. Milewski. Indoeuropejskie imiona osobowe. Wrocław-Warszawa-Kraków, 1969. С. 11-13.
  6. ↑ R. Trautmann. Die altpreußischen Personennamen. Göttingen, 1974. С. 51.
  7. ↑ В. Н. Топоров. Прусский язык. L. М., 1990. С. 64-65.
  8. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 105, 106, 108.
  9. ↑ Z. Zinkevičius. Lietuvių asmenvardžiai. Vilnius, 2008. С. 162—163.
  10. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1124.
  11. ↑ Stadnicki, K. Bracia Władysława Jagiełły Olgierdowicza, króla Polski, wielkiego xięcia Litwy: jako dalszy ciąg «Synów Giedymina»: z tablicami genealogicznemi / przez Kazimierza Stadnickiego. — Lwów: nakł. Alexandra Vogla, 1867. — 416 s., [1] k. tabl. złoż. — S. 283.
  12. ↑ Wolff, J. Ród Gedimina: dodatki i poprawki do dzieł Hr. K. Stadnickiego: «Synowie Gedymina», «Olgierd» i «Kiejstut» i «Bracia Władysława Jagiełły» / przez Józefa Wolffa. — Kraków: nakładem autora, 1886. — VIII, 171, [1] s.: err. — S. 85—87.
  13. ↑ Paszkiewicz, H. O genezie i wartości Krewa / Henryk Paszkiewicz. — Warszawa: skł. gł. Gebethner i Wolff, 1938. — 356 s. [1] k. faks. złoż. — S. 307—308.
  14. ↑ Wdowiszewski, Z. Genealogia Jagiellonów / Zygmunt Wdowiszewski. — Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1968. — 230, [2] s., [8] s. tabl.: il. — S. 41—42.
  15. ↑ Tęgowski, J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów / Jan Tęgowski. — Poznań; Wrocław: Wydaw. Historyczne, 1999. — 319, [1] s.: il. — S. 56. — (Biblioteka Genealogiczna; T. 2). — ISBN 8391356310.
  16. ↑ а б в Новгородская первая летопись старшего и младшего изводов / Академия наук СССР, Институт истории. — Москва; Ленинград: Издательство Академии наук СССР, 1950. — 642 с., 5 л. ил. — С. 383, 385, 460, 461, 400, 403, 404.
  17. ↑ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej: z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego. T. 7. [Dyplomataryusz] / wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego. — Lwów: skł. gł. w księg. Seyfartha i Czajkowskiego, 1878. — VI, [2], 325, [2] s., [3] k. tabl.: err. — S. 50—51.
  18. ↑ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1, (1398—1437) / hrsg. im Auftrage der Historischen Kommission für ost-und westpreuszische Landesforschung von Erich Weise. — Königsberg: Gräfe und Unzer, 1939. — 216 s. — S. 183, 184.
  19. ↑ Софийская вторая летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 6. Софийские летописи. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1853. — 358 с. — С. 124.
  20. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 8. Продолжение летописи по Воскресенскому списку. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1859. — 301 с. — С. 64.
  21. ↑ Патриаршая или Никоновская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 11. Летописный сборник, именуемый Патриаршей или Никоновской летописью. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1897. — 254 с. — С. 156.
  22. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 25: Московский летописный свод конца XV века. — Москва; Ленинград: 1-я типография Издательства Академии наук СССР в Ленингарде, 1949. — 464 с., 2 л. ил. — С. 221.
  23. ↑ Кучкин, В. А. Большой московский наместник Иван Юрьевич Патрикеев // Отечественная история. — 2006. — № 1. — С. 154—168.
  24. ↑ Софийская вторая летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 6. Софийские летописи. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1853. — 358 с. — С. 123, 130.
  25. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 8. Продолжение летописи по Воскресенскому списку. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1859. — 301 с. — С. 72.
  26. ↑ Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории СССР, Ленинградское отделение. — Т. 25: Московский летописный свод конца XV века. — Москва; Ленинград: 1-я типография Издательства Академии наук СССР в Ленингарде, 1949. — 464 с., 2 л. ил. — С. 228—229.
  27. ↑ Воскресенская летопись // Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению археографической комиссией. Т. 18: Симеоновская летопись. — Санкт-Петербург: Типография Эд. Праца, 1913. — III, 316 с. — С. 280.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Белы А. Лугвен // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 218-219. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
  • Stadnicki K. Bracia Władysława Jagiełły. Lwów, 1867.
  • Экземплярский А. В. Великие и удельные князья Северной Руси в татарский период с 1238 по 1505 г. ТТ. 1—2. СПб., 1889—1891.
  • Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895.
  • Kuczyński S.M. Ziemie czernihowsko-siewierskie pod rządami Litwy. Warszawa, 1936.
  • Бернадский В. Н. Новгород и Новгородская земля в XV в. М., 1961.
  • Цітоў А. К. Пячаткі старажытнай Беларусі. Мн., 1993. с. 36.
  • Варонін, В. Князь Юрай Лынгвеневіч Мсціслаўскі: гістарычны партрэт / Васіль Варонін. — Мінск: Тэхналогія, 2010. — 63 с., [4] л. каляр. іл. — ISBN 978-985-458-203-0.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Лугвен_Альгердавіч&oldid=4722228"