Пажар у Чаншы (1938)

Пажар у Чаншы
Месцазнаходжанне	Чанша
Дата пачатку	13 лістапада 1938
Дата заканчэння	18 лістапада 1938
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пажар у Чаншы 1938 года (кіт. трад. 长沙大火), таксама вядомы як пажар Вэньсі (кіт. трад. 文大火), быў адным з найвялікшых пажараў, выкліканым чалавекам, у маштабах усяго горада ў кітайскай гісторыі. У адказ на развіццё сітуацыі нацыянальны ўрад прыняў палітыку выпаленай зямлі і сфармуляваў план па спаленні Чаншы; аднак да таго, як гэты план быў афіцыйна рэалізаваны, шэраг выпадковых фактараў вымусіў пажар выйсці з-пад кантролю, што ў канчатковым выніку выклікала гібель больш за 30 000 чалавек у Чаншы і разбурэнне 90 % горада, эканамічны ўрон склаў 1 мільярд юаняў. У выніку гэтага пажару Чанша стала адным з найбольш пацярпелых гарадоў падчас Другой сусветнай вайны, нароўні са Сталінградам, Хірасімай, Нагасакі, Токіао, Дрэздэнам і іншымі.

Перадгісторыя

25 кастрычніка 1938 года горад Ухань паў пад уладай Японскай імперыі. Неўзабаве пасля гэтага вялікая колькасць бежанцаў і параненых салдат, у дадатак да ўрадавых устаноў і заводаў, былі перамешчаныя ў Чаншу. Гэта выклікала дэмаграфічны бум у горадзе, і колькасць жыхароў падскочыла з 300 000 да больш чым 500 000. Хоць горад доўга рыхтаваўся да такога сцэнару, з-за абмежаваных транспартных магчымасцяў Чаншы ён усё яшчэ не мог змясціць такую колькасць тавараў і людзей.

8 лістапада імператарская японская армія ўвайшла ў паўночную Хунань. 11 лістапада Юэян паў. Неўзабаве кітайскія і японскія арміі сутыкнуліся ўздоўж ракі Сіньцян недалёка ад Чаншы. Абстаноўка ў горадзе станавілася ўсё больш напружанай.

Была атрыманая ілжывая інфармацыя, што японскія імператарскія войскі нападуць на Чаншу з усходу. Чан Кайшы зрабіў у Чаншы прамову пра тое, каб спаліць горад, калі ён калі-небудзь рызыкуе быць захопленым. З-за адсутнасці ўпэўненасці ва ўтрыманні горада Чан Кайшы прапанаваў спаліць горад дашчэнту, каб Японіі нічога не дасталася, нават калі яна вырашыць гвалтоўна ўвайсці ў яго. 10 лістапада (некаторыя кажуць, што 12-га) старшыня ўрада Хунані Чжан Чжычжун, перадаў ідэю Чана сваім падначаленым на нарадзе. Неадкладна была арганізавана група падпальшчыкаў. Каманда была разасланая ва ўсе куткі горада і атрымала загад зладзіць пажар, як толькі на даху будынка Цяньсінь на паўднёвым захадзе Чаншы будзе запалены сігнальны агонь.

Падзеі

Раніцай 13 лістапада каля павільёна Цяньсінь у горадзе адбыўся пажар. Дзін Сен з палка самаабароны і іншыя салдаты неадкладна падпалілі свае дамы. Салдаты падумалі, што гэта сігнал аб падпале і крычалі « агонь!». Усе пачалі падпальваць горад. У адно імгненне гарадскі агонь успыхнуў у небе, вецер дапамагаў агню распаўсюдзіцца. Чжан Чжычжун атрымаў данясенне ад ад’ютанта: «у горадзе шмат шуму і адбыўся пажар». Пажар працягваўся пяць дзён, знішчыўшы таксама некалькі 2500-гадовых гістарычных прадметаў даўніны. Жыхары горада з усіх сіл спрабавалі выратавацца, што прывяло да сур’ёзнай аварыі лодкі на рачным бродзе на рацэ Сян.

Страты

У выніку пажару загінула больш за 30 000 чалавек, згарэла больш за 56 000 дамоў у горадзе. Пажар абышоўся ў агульную эканамічную шкоду ў 1 мільярд даляраў, што склала 43 % ад агульнага аб’ёму вытворчасці горада. Урадавыя ўстановы, уключаючы правінцыйны ўрад, дэпартамент грамадзянскіх спраў, дэпартамент будаўніцтва, паліцэйскі ўчастак, камандаванне гарнізона, правінцыйныя і муніцыпальныя партыйныя штабы, дэпартамент бяспекі, мясцовы суд, вярхоўны суд, тэлеграф, тэлефоннае аддзяленне, паштовае аддзяленне, муніцыпальная гандлёвая палата, цэнтральнае інфармацыйнае агенцтва, большасць ці ўсе будынкі, такія як цэнтральная радыёстанцыя і розныя рэдакцыі газет у Чаншы; спаленыя ці большасць спаленых школ або навучальных устаноў — гэта правінцыйная бібліятэка Хунані і першы педагагічны інстытут Хунані, сярэдняя школа для дзяўчынак пік, першая сярэдняя школа горада Чаншы, зала народнага сходу і іншыя 31 школа; было разбурана больш за дзесяць банкаў, у тым ліку банк правінцыі Хунань, банк Цзянсу юймінь, банк Шанхая, Банк камунікацый і банк Кітая; было спалена больш за 40 заводаў. Сярод іх самай вялікай стратай стала тэкстыльная фабрыка № 1 у Хунань. Шкода гэтай фабрыцы ўключае ў сябе страты ў памеры 270 000 даляраў з-за спаленых цэхаў; 960 000 долараў — ад страты сыравіны; 600 000 долараў — ад страты машын. Як адзін з чатырох рысавых гарадоў, Чанша мела больш за 190 рысавых млыноў і збожжасховішчаў, з якіх ацалелі толькі 12 з паловай. Прамысловасць па вытворчасці шаўковых тканін страціла каля 2 мільёнаў юаняў, што складала каля 80 % актываў галіны. Былі знішчаны ўсе 40 прадпрыемстваў галіны. За выключэннем бальніцы Сян’я, усе бальніцы ў Чаншы былі спалены дашчэнту. Тэраса Дынгван, старажытнае месца ў Чаншы, таксама была цалкам спалена; усе будынкі ўнутры таксама былі разбураны (пазней адноўлены ў 1983 годзе).

Будучыя кітайскія лідары, такія як Чжоу Эньлай і Е Цзяньін, таксама прысутнічалі ў горадзе падчас пажару. Вуснае апісанне пажару было напісана Го Мажо, які таксама апынуўся ў Чаншы падчас пажару.

Наступствы

Скульптура звона паліцыі

У кітайскай мове іерогліф «вэнь» у тэрміне «Пажар Вэньсі» адносіцца да кода тэлеграфнай абрэвіятуры дня месяца, у той час як «сі» (што азначае «ноч») адносіцца да часу пажару.

18 лістапада Чан Кайшы загадаў пакараць смерцю трох абвінавачаных па гэтай справе. Чжан Жыжун, старшыня ўрада Хунань, таксама пасля сышоў у адстаўку.

19 лістапада на разваліны Чаншы вярнуліся харчовыя рынкі. Да таго часу 3 чалавекі прадавалі мяса, а 2 — гародніну.

Званіца і бальніца Сян’я перажылі пажар.

Страх Чан Кайшы апынуўся памылковым. Горад адбіў тры асобныя атакі японцаў у 1939, 1941 і 1942 гадах. Горад паў перад японцамі ў 1944 годзе, падчас чацвёртай бітвы пры Чаншы, хоць да таго часу горад ужо не меў стратэгічнага значэння.

У ліпені 2005 года ў Чаншы быў пабудаваны першы мемарыял, прысвечаны гэтай падзеі, — мемарыяльная сцяна на месцы старой лямпавай кампаніі. Мемарыяльная сцяна размешчана на беразе ракі Сян. У тым жа годзе быў таксама ўсталяваны велізарны звон паліцыі.

Страчаная гісторыя

Да пажару Чанша быў адным з нямногіх буйных гарадоў Кітая, які за 2000 гадоў не зрушыўся з месца. Пажар, аднак, знішчыў усе культурныя назапашванні, якія горад захаваў з перыяду Вёснаў і Восеняў.

У культуры

Пажар паказаны ў серыяле «Бітва за Чаншу» 2014 года.