Савецкія ваенныя спецыялісты за мяжой

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Асноўны артыкул: Савецкія спецыялісты за мяжой
Па гадзіннікавай стрэлцы зверху—злева: авіяспецыялісты ў Кітаі, 1938; cавецкія зенітчыкі разам з в’етнамскімі вайскоўцамі, 1967; саветнікі ў цывільным на фоне піраміды Хефрэна і Вялікага сфінкса, 1972; саветнікі ў Анголе пры планаванні ваеннай аперацыі, канец 1970-х — пачатак 1980-х; афіцэры 231-га зенітна-ракетнага палка СПА СССР у сірыйскай ваеннай форме, 1983/1984.

Савецкія ваенныя спецыялісты за мяжой — ваенныя саветнікі і ваенспецы з СССР, накіраваныя ў дапамогу замежным узброеным сілам. Дадзеная практыка з’яўлялася адным з ключавых напрамкаў міжнароднага ваеннага супрацоўніцтва дзяржавы[1].

Да дадзенай катэгорыі ваеннаслужачых не адносіцца асабісты склад часцей кантынгентаў, якія на пастаяннай аснове дыслакаваліся за мяжой (Група савецкіх войск у Германіі, Паўночная група войск і іншыя).

Дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Да задач савецкіх вайскоўцаў за мяжой ставіліся[2]:

  • распрацоўка прапаноў і рэкамендацый па пытаннях фарміравання, тэхнічнага абсталявання і прымянення нацыянальных узброеных сіл;
  • аказанне дапамогі ў падтрыманні баявой гатоўнасці, арганізацыі баявой і аператыўнай падрыхтоўкі войскаў і штабоў;
  • аказанне дапамогі ў засваенні ваеннай тэхнікі і ўзбраення;
  • арганізацыя сістэмы падрыхтоўкі ваенных кадраў;
  • удзел у будаўніцтве аб’ектаў абароннага прызначэння.

Часта кадры накіроўваліся ў тыя краіны, якія набывалі савецкае ўзбраенне[3]. У зонах ваенных дзеянняў яны пры неабходнасці маглі ўдзельнічаць у баях[4].

У «гарачых кропках» работа ажыццяўлялася ва ўмовах максімальнай сакрэтнасці. Вайскоўцы не мелі магчымасці інфармаваць сваякоў нават аб характары місій. Пры выкананні баявых заданняў савецкія спецыялісты нярэдка павінны былі маскіравацца, пераапранаючыся ў чужую форму, і выдаваць сябе за байцоў мясцовых армій. З меркаванняў сакрэтнасці забаранялася насіць дакументы і знакі адрознення[5]. У ходзе канфліктаў у Кітаі і Іспаніі 1930-х гадоў яны афармяліся як «ваенныя добраахвотнікі»[6]. Удзел у чужых войнах матываваўся выкананнем інтэрнацыянальнага доўгу, абаронай каштоўнасцяў сацыялізму, дапамогай дружалюбным краінам у будаўніцтве нацыянальных узброеных сіл і адлюстраваннем агрэсіі звонку[7]. Паводле амерыканскіх спецслужб, у перыяд з 1950-х па 1970-я гады Масква ў зонах баявых дзеянняў паступова перайшла ад праграм ваеннай дапамогі да рэдкага прымянення вайсковых сіл строга ў абарончай ролі[8].

Паводле звестак з кнігі «Россия и СССР в войнах XX века. Книга потерь» (2010) пад рэдакцыяй Рыгора Крывашэева, беззваротныя страты[K 1] ў канфліктах склалі: Грамадзянская вайна ў Іспаніі — 189, Другая япона-кітайская вайна — 229, Грамадзянская вайна ў Кітаі[K 2] — 936, Вайна ў Карэі — 315, Грамадзянская вайна ў Лаосе — 5, Вайна ў В’етнаме — 16, Араба-ізраільскі канфлікт — 52, Грамадзянская вайна ў Мазамбіку — 8, Грамадзянская вайна ў Анголе — 11, Вайна за Агадэн — 33, Чадска-лівійскі канфлікт — 22. Таксама ў ходзе паветраных перабросак зброі ў Паўночны Емен (гл. Грамадзянская вайна ў Паўночным Емене) загінулі два лётчыкі. У ходзе місіі па размініраванні ў Алжыры 1962—1964 гадоў загінулі 25 чалавек[9].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

У жніўні 1921 года, яшчэ да ўтварэння СССР і ва ўмовах грамадзянскай вайны, кіраўніцтва РСФСР накіравала каманду ваенных спецыялістаў на чале з Міхаілам Фрунзэ да турэцкіх войск Мустафы Кемаля. З іх з’яўленнем звязваюць распрацоўку наступальных аперацый супраць грэкаў, якія ўвянчаліся першымі перамогамі туркаў у барацьбе з Антантай і султанскім урадам. Пры дапамозе замежных інструктараў атрымалася павысіць арганізаванасць раз’яднаных атрадаў рэвалюцыйнай арміі[10].

У сакавіку 1923 годзе разгорнута ваенна-саветніцкая падтрымка для Кітая, а менавіта для прыхільнікаў Сунь Ятсена і Чан Кайшы. Усяго да 1927 года ў пабывалі 135 вайскоўцаў, у тым ліку Васіль Блюхер, Міхаіл Барадзін, Аляксандр Чарапанаў, Павел Паўлаў і іншыя. Замежнікі ўнеслі вялікі ўклад у станаўленне Нацыянальна-рэвалюцыйнай арміі Паўднёвага Кітая (НРА), прынялі ўдзел у Паўночным паходзе, арганізавалі работу Акадэміі Вампу. Аднак з-за грамадзянскай вайны паміж Гаміньданам і КПК савецкая вайсковая прысутнасць згорнута. У 1937—1941 гадах ваенныя саветнікі і спецыялісты вярнуліся ў Кітай, дапамагаючы ў барацьбе супраць японскага ўварвання. Вайскоўцы рыхтавалі танкістаў, артылерыстаў, лётчыкаў, афіцэраў-пяхотнікаў, часта непасрэдна ўдзельнічалі ў баях. Станам на люты 1939 года замежны кантынгент складаў 3665 чалавек[11][6].

У 1930-я гады вайскоўцы аказвалі садзейнічанне Манголіі па розных пытаннях, Турцыі ў парашутнай падрыхтоўцы, Францыі па пытаннях ваенных зносіх і парашутнай падрытхоўцы. Як адзначалі расійскія гісторыкі Марыя Дацішына і Андрэй Сарокін, ініцыятарам супрацоўніцтва звычайна былі іншыя краіны. У асноўным замежныя партнёры запытвалі кансультацыі[12]. У гэты ж перыяд савецкія вайскоўцы адзначыліся ўдзелам у грамадзянскай вайне 1936—1939 гадоў, падтрымаўшы рэспубліканцаў у супрацьстаянні з франкістамі. Усяго ў канфлікце прынялі ўдзел 3000 чалавек: агульнавайсковыя спецыялісты, лётчыкі, танкісты, маракі і іншыя. Галоўнымі саветнікамі ў краіне ў розны перыяд былі Ян Берзін (1936—1937), Рыгор Штэрн (1937—1938) і Кузьма Качанаў (1938—1939)[13]. Вопыт баявых дзеянняў у Іспаніі лёг у аснову падрыхтоўкі СССР да будучага сусветнага канфлікту[14].

У завяршальны перыяд Вялікай Айчыннай СССР разгарнуў дапамогу Народна-вызваленчай арміі Югаславіі. На мяжы 1944—1945 гадоў як мінімум 117 інструктараў былі накіраваны ў югаслаўскія фарміраванні[15].

Пасля Другой сусветнай савецкіх вайскоўцаў сталі накіроўваць у камандзіроўкі ва Усходнюю Еўропу. Першай краінай, у якой на пастаяннай аснове разгорнута група ваенных саветнікаў і спецыялістаў, была Германская Дэмакратычная Рэспубліка[1]. Па даных МЗС СССР, ужо да канца 1949 года ў рэгіён былі накіраваны 187 спецыялістаў для аказання тэхнічнай дапамогі і 61 ваенны саветнік. У 1950 годзе толькі ў Чэхаславакію паслана 1000 кадраў для арганізацыі Узброеных сіл. Такім чынам, у пачатку 1950-х гадоў войскі ўсходнееўрапейскіх дзяржаў былі інтэграваныя ў савецкія баявыя парадкі і рэарганізаваны па савецкім узоры. Фактычна праведзена падрыхтоўчая работа да аб’яднання армій у будучую Арганізацыю Варшаўска дагавора[16].

У 1940—1950-х гадах савецкія спецыялісты знаходзіліся ў КНР і КНДР. У першым выпадку яны адказвалі за супрацьпаветраную абарону Шанхая, рыхтавалі кадры для Народна-вызваленчай арміі Кітая, дапамагалі ў асваенні тэхнікі[17]. У другім вайскоўцы прынялі ўдзел у станаўленні Карэйскай народнай арміі. У пачатковы перыяд Карэйскай вайны 1950—1953 гадоў саветнікі пакінулі паўвостраў[18], але пры гэтым з тэрыторыі Кітая войскі ўрада Пхеньяна падтрымліваў 64-ы знішчальны авіякорпус[19]:189.

З сярэдзіны 50-х гадоў савецкі ўплыў нарастае ў новых незалежных дзяржавах «трэцяга свету». З гэтага часу колькасць краін, якім Масква аказвала дапамогу ў будаўніцтве Узброеных Сіл, значна ўзрастае. Шмат у чым гэтаму спрыяў XX з’езд КПСС (люты 1956 года). На ім агучаны заклік «усяляк умацоўваць брацкія адносіны, сяброўства і супрацоўніцтва не толькі з краінамі народнай дэмакратыі, але і з народамі іншых дзяржаў, якія стаяць на пазіцыі міру; падтрымліваць тыя краіны, якія не даюць уцягваць сябе ў агрэсіўныя блокі; ісці насустрач усім сілам, якія зацікаўлены ў захаванні міру». Пашырэнне геаграфіі і ўзрастанне аб’ёмаў аказання Савецкім Саюзам дапамогі абумоўлівалі вострую патрэбу ў ваенных замежных кадрах — саветніках, спецыялістах, інструктарах і перакладчыках[20].

З 1960-х і 1970-х ваенспецы і саветнікі прысутнічалі ў Алжыры, Егіпце, Паўднёвым Емене, Эфіопіі, Мазамбіку, Сірыі, Анголе, В’етнаме, Лаосе, Лівіі, Самалі, на Кубе і іншых дзяржавах[21][22]. У Афганістане яны працавалі разам з асноўнымі сіламі АКСВА, прычым яшчэ з 1956 года, да ўводу войск[23]. Акрамя таго, Крэмль вёў падрыхтоўку байцоў паўстанцкіх рухаў з Намібіі, Паўднёвай Радэзіі, Заходняй Сахары, Амана, Палесціны[24]. Станам на 1979 год, паводле амерыканскіх ацэнак, у якасці саветнікаў і тэхнічных спецыялістаў за мяжой працавалі 11 000 чалавек[25].

Адным з практычных вынікаў аказання савецкай ваеннай дапамогі было стварэнне аб’ектаў ваеннай інфраструктуры. На працягу 1950—1991 гадоў з дапамогай ваенных саветнікаў і спецыялістаў было створана мноства аб’ектаў абароннага значэння. Да іх ліку можна аднесці авіярамонтныя прадпрыемствы ў Індыі і на Кубе, танкарамонтныя заводы на Кубе і ў Сірыі, аўтаматызаваныя палігоны на Кубе і ў Югаславіі. У шэрагу дзяржаў Трапічнай Афрыкі, Блізкага Усходу і іншых рэгіёнаў свету ствараліся ваенныя вузлы сувязі, пункты матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння, аэрадромы, парты і іншыя аб’екты[20].

Сярэдзіна 1960-х
Сярэдзіна 1970-х
Сярэдзіна 1980-х
Карты ЦРУ па замежнай ваеннай актыўнасці СССР у развіваных краінах. Тут пазначаны дзяржавы, якія карысталіся паслугамі ваенспецаў і саветнікаў, куплялі савецкую ваенную прадукцыю або заключылі дагаворы аб супрацоўніцтве і дружбе.

Праблемы[правіць | правіць зыходнік]

Большасць савецкіх вайскоўцаў мела вельмі смутныя ўяўленні аб замежных рэаліях – пра асаблівасці побыту, традыцыях, звычаях, псіхалогіі народаў. Без гэтых ведаў узаемадзеянне з саюзнікамі выбудоўваць было цяжка. Часам адбываліся непрыемныя інцыдэнты, якія наносілі шкоду прэстыжу СССР за мяжой[26]. Асобныя вайскоўцы паводзілі напышліва, мелі прадузятасць і пагарду да прадстаўнікоў іншых культур, асабліва да чарнаскурых афрыканцаў. Гэта выклікала назапшавання абурэння і падазрэння да савецкіх прадстаўнікоў[27].

Значэнне[правіць | правіць зыходнік]

У выніку актыўнай ваеннай саветніцкай дзейнасці Масква атрымлівала магчымасць глыбокага пранікнення ў палітычную, эканамічную і ваенную сферы тых ці іншых дзяржаў і рэгіёнаў. Савецкае кіраўніцтва набыло дадатковыя рычагі ўплыву на рэгіянальныя і міжнародныя адносіны, забяспечваючы тым самым высокі міжнародны статус. Акрамя таго, Крэмль атрымліваў дадатковыя крыніцы інфармацыі аб сацыяльна-палітычным і эканамічным становішчы ў дружалюбных дзяржавах[28].

Праз дзейнасць саветнікаў і спецыялістаў Савецкі Саюз атрымліваў магчымасць выпрабаваць уласнае новае ўзбраенне і ваенную тэхніку ў экстрэмальных умовах розных тэатраў ваенных дзеянняў і ацэньваць эфектыўнасць іх прымянення ў рэальнай баявой абстаноўцы. Якасны адбор асабістага складу для камандзіровак, а таксама наступная аптымальная расстаноўка кадраў, якія атрымалі каштоўныя веды і вопыт службы за межамі краіны, аказвалі пазітыўнае ўздзеянне на ўкамплектаванасць Узброеных Сіл СССР, іх баяздольнасць і ўмацаванне баявога патэнцыялу[29]. Па вяртанні з замежжа вайскоўцы, як правіла, займалі значныя пасады[2].

Згодна з дакладам Нацыянальнай разведкі ЗША ад 1979 года, праграмы навучання, акрамя чыста ваеннай падрыхтоўкі, былі нацэлены на пашырэнне ўплыву і культываванне прасавецкіх настрояў. Саветнікі часта аказвалі ўплыў на палітыку краін, мелі сувязі з афіцыйнымі асобамі. Часам яны адбіралі асоб для спецыяльнай падрыхтоўкі, палітычнай і ідэалагічнай апрацоўцы ў СССР, тым самым фарміруючы армейскі істэблішмент дзяржаў-саюзнікаў[30].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Каментарыі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Забітыя ў баях, памерлыя ад ран і хвароб, прапаўшыя без вестак, загінуўшыя ў небаявых інцыдэнтах.
  2. ↑ Другі этап (1946—1949, з улікам 1950).

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б Нырков 2014, p. 160.
  2. ↑ а б Нырков 2014, p. 161.
  3. ↑ National Intelligence 1979, p. 3.
  4. ↑ Григорьева 2019, p. 219.
  5. ↑ Григорьева 2019, p. 218.
  6. ↑ а б Кривошеев 2010, pp. 147–150.
  7. ↑ Григорьева 2019, p. 221.
  8. ↑ National Intelligence 1979, p. 12.
  9. ↑ Кривошеев 2010, pp. 147, 150, 567–569.
  10. ↑ Цыплин Виталий Геннадьевич. Советско-турецкие контакты по военным вопросам в начале 1920-х годов // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия История. Международные отношения. — 2019. — Т. 19, вып. 1. — ISSN 1819-4907
  11. ↑ Воронкова, И.Ю. Крепкой дружбою сильны: Белорусский аспект советско-китайских отношений в 1920–1950-е годы // Беларуская думка : журнал. — 2015. — № 6. — С. 18—25.
  12. ↑ Мария Дацишина, Андрей Сорокин. "Турецкая делегация просит прислать образцы предметов вооружения...": Документы "Особой папки" о международном военном сотрудничестве СССР в 1930-е годы // Родина : журнал. — 2020. — №11(1120).
  13. ↑ Кривошеев 2010, p. 147.
  14. ↑ Бельков, Д.А. Красная армия накануне Великой Отечественной войны: использование опыта локальных войн // Новый исторический вестник: журнал. — 2005. — №2(13).
  15. ↑ Синицын, Ф.Л. Военная помощь Советского Союза национально-освободительному движению Югославии в годы Второй мировой войны // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия: История. Международные отношения. 2023. Т. 23, вып. 2. С. 189-197.
  16. ↑ Быстрова, Н.Е. К истории создания организации Варшавского Договора // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Международные отношения. — 2005. — № 1. — С. 214—224.
  17. ↑ Кривошеев 2010, p. 552.
  18. ↑ РЦХИДНИ. Ф. 17, оп. 137, д. 409, л. 107, 134—135.
  19. ↑ Орлов А. С. Корея: проба сил // Тайная битва сверхдержав. — М.: Вече, 2000. — 480 с. — (Военные тайны XX века). — 10 тыс. экз. — ISBN 5-7838-0695-1.
  20. ↑ а б Нырков 2014, pp. 160–161.
  21. ↑ Ольга Дорохина. Как СССР и Россия использовали войска за рубежом // Газета «Коммерсантъ» №180 от 01.10.2015, стр. 3
  22. ↑ Кривошеев 2010, pp. 567–569.
  23. ↑ Ю. Косминков Между революцией и войной (Воспоминания советского военного советника об авиации Афганистана 1978-79 гг.) //Авиация и Время : журнал. — 1996. № 03 (17).
  24. ↑ National Intelligence 1979, pp. 55–57, 63.
  25. ↑ National Intelligence 1979, p. 17.
  26. ↑ Григорьева 2019, pp. 219–220.
  27. ↑ National Intelligence 1979, p. 13.
  28. ↑ Нырков 2014, pp. 161–162.
  29. ↑ Нырков 2014, p. 162.
  30. ↑ National Intelligence 1979, pp. 17–19.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Савецкія_ваенныя_спецыялісты_за_мяжой&oldid=4728851"